تاریخ و تمدن ایران در پورتال جامع فرانیاز فراترازنیاز هرایرانی

تاریخ و تمدن ایران ,هگل، ایرانیان را نخستین ملت تاریخی و شاهنشاهی

ایران را اولین امپراطوری تاریخ می‌داند

تاریخ و تمدن ایران

تاریخ و تمدن ایران

این مقاله به تاریخ ایران بزرگ (همچنین ایران‌زمین یا ایرانشهر) شامل محدودهٔ جغرافیایی و حوزه تمدنی فلات ایران و جلگه‌های مجاور آن،

شامل ایران کنونی، بخش بزرگی قفقاز، افغانستان و آسیای مرکزی می پردازد.

که در زبان‌های فرنگی از آن معمولاً با عنوان پرشیای بزرگ یا پارس بزرگ یاد می‌کنند. کاربرد تاریخی ایران صرفاً محدود به بخش غربی آن که هم اکنون به این نام خوانده می‌شود، نبوده و تمام مرزهای سیاسی کشوری که تحت تسلط ایرانیان بود

همچو بین‌النهرین و اغلب ارمنستان و جنوب قفقاز را هم در بر می‌گیرد.

هگل، ایرانیان را نخستین ملت تاریخی و شاهنشاهی ایران

را اولین امپراطوری تاریخ می‌داند.

هنگامی که سخن از تاریخ ایران می‌رود،

باید به این نکته توجه داشت که آیا منظور تاریخ اقوام و مردمانی است

که از آغاز تاریخ تا کنون در مرزهای سیاسی ایران امروزی زیسته‌اند

یا تاریخ اقوام و مردمانی است که خود را به نحوی از انحاء ایرانی می‌خوانده‌اند

و در جغرافیایی که دربرگیرندهٔ ایران امروز و سرزمین‌هایی که از دیدگاه تاریخی بخشی از ایران بزرگ (ایرانشهر) بوده‌است زیسته‌اند.

ایران گاه تاریخ ایران را از ورود آریایی‌ها که نام ایران

نیز از ایشان گرفته شده‌است، به فلات ایران آغاز می‌کنند؛

ولی این به این معنی نیست که فلات ایران تا پیش از ورود ایشان خالی از سکنه

یا تمدن بوده‌است. پیش از ورود آریاییان به فلات ایران

تمدنهای بسیار کهنی در این محل شکفته و پژمرده شده بودند

و تعدادی نیز هنوز شکوفا بودند. برای نمونه تمدن نوشیجان در ملایر

تمدن شهر سوخته در سیستان، تمدن عیلام در شمال خوزستان،

تمدن جیرفت در کرمان، تمدن تپه سیلک در کاشان،

تمدن اورارتو در آذربایجان، تمدن تپه گیان در نهاوند و تمدن مانناییان

در کردستان و آذربایجان و و تمدن کاسی‌ها در لرستان ذکر می‌شود.

تمدن در فلات ایران پیش از آریاییان

تاریخ و تمدن ایران

نکتهٔ مهم دیگر شناخت وضع مناطق داخلی ایران در زمان شکل‌گیری

و رواج تمدن‌های کهن اس ت. یعنی فهم اینکه در زمان تمدن‌ها

و دولت‌های باستانی چون سومر، کلده، اور، بابل، آشور،

اورارتو و نظائر آن، وضع این مناطق داخلی فلات ایران،

که مجزا از منطقه مستقیم تحت حاکمیت این تمدن‌ها

و دولت‌ها بوده‌است، به چه نحوی جریان داشته‌است.

پیش از آریاییان تمدن‌های شهر سوخته (در سیستان)،

تمدن ایلام (در شمال خوزستان)، تمدن جیرفت (در کرمان)،

تمدن ساکنان تپه سیلک (در کاشان)، تپه اسکندری (در هفشجان)،

تمدن اورارتو (در آذربایجان)، تپه گیان (در نهاوند)

و تمدن کاسی‌ها (در کرمانشاه و لرستان) و تپورها

در تبرستان (مازندران) در سرزمین ایران بودند.

ایلامیان

ایلامیان یا عیلامی‌ها از هزاره چهارم پ.م. تا هزاره نخست پ.م.

بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی پشتهٔ ایران فرمانروایی کردند.

به قدرت رسیدن حکومت ایلامیان و قدرت یافتن سلسلهٔ عیلامی

پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم‌ترین

رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ.م. است.

تا پیش از ورود مادها و پارسها،

تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ عیلام است.

اقوام و حکومت های محلی

• لولوبی (قوم)
• اورارتو
• هوری‌ها
• کوتیان (قوم)
• پریان (قوم)
• کاسیان
• منائیان

ایران و آریاییان

تاریخ و تمدن ایران

نظریه‌ای که امروز بیش از هر نظریهٔ دیگری در میان صاحب‌نظران مقبول است

اینست که قبایلی که خود را آریایی

(آریایی در زبان ایشان به معنی شریف یا نجیب بود) می‌خوانندند

در اواخر هزارهٔ دوم پیش از میلاد (در این تاریخ اختلاف بسیار است)

به فلات ایران سرازیر شدند. از بررسی اساطیر و زبان ایشان برمی‌آید

که ایشان خویشاوندی نزدیک با هندیان داشتند

و گویا پیش از آمدن آنان به ایران و مهاجرت دستهٔ دیگر به هند با هم می‌زیستند.

به هر حال آنچه مسلم است اینست که هر دو دسته خود را آریایی می‌خواندند.

دانش پژوهشی‌های نوین نشان می‌دهد

که عنصر ایرانی زبان همواره در میان تیره‌های به اصطلاح آسیانیک دخیل بوده‌اند.

مادها

تاریخ و تمدن ایران

آنچه از متون آشوری معاصر با دوران مادها برمی‌آید،

آن است که مادها از سدهٔ نهم تا هفتم پ.م. نتوانسته بودند

چنان پیش‌رفتی بیابند که سبب هم‌گرایی و اتحاد

و سازمان‌یافتگی قبایل و طوایف پراکندهٔ ماد

بر محور یک رهبر و فرمان‌روای برتر و واحد شده باشد،

به طوری که بتوان وی را پادشاه کل سرزمین‌های مادنشین نامید؛

برخلاف آنچه هرودوت، چند سده بعد درباره دیاکو می گوید.

پادشاهان آشور در ضمن لشکرکشی‌های پرشمار خود به قلم‌رو سکونت مادها،

همواره با شمار فراوانی از «شاهان محلی»

(حاکمان مستقل شهرهای مختلف) روبه‌رو بوده‌اند

و نه یک پادشاه واحد حاکم بر کل سرزمین‌های مادنشین .

در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد مادها در ایران غربی گرد هم جمع شدند

و اتحادیه قبایل ماد را تشکیل دادند.

بدین ترتیب، نیرو گرفتند و با آشوریان که به آنها یورش برده بودند،

جنگیدند و طی جنگ‌هایی که حدود یکصد سال به طول انجامید

آنان را شکست دادند و دولتی بنیان نهادند که ۱۲۰ سال فرمانروایی نمود

و نهایتاً از کوروش بزرگ شکست خورد

هخامنشیان

تاریخ و تمدن ایران

شاهنشاهی هخامنشی یا هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد، «۲۲۰ سال») شاهنشاهی‌ای در دوران باستان بود که بدست کوروش بزرگ بنیاد نهاده شد.

پادشاهان این دودمان از پارسیان بودند

و تبار خود را به «هخامنش» می‌رساندند

که سرکردهٔ خاندان پاسارگاد از خاندان‌های پارسیان بوده‌است.

هخامنش باید حوالی پایان سدهٔ هشتم یا ربع نخست سدهٔ هفتم

پ. م بر مسند قدرت بوده باشد.

هخامنشیان، در آغاز پادشاهان بومی پارس و سپس انشان بودند

ولی با شکستی که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد آورد

و سپس گرفتن لیدیه و بابل، پادشاهی هخامنشیان تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد.

از این رو کوروش بزرگ از نوادگان

(شاه انشان، کوروش یکم، کمبوجیه یکم)

را بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی می‌دانند.

به پادشاهی رسیدن پارسی‌ها و دودمان هخامنشی یکی

از رخدادهای برجستهٔ تاریخ باستان است.

شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌دانند.

پذیرش و بردباری دینی از ویژگی‌های شاهنشاهی هخامنشی به شمار می‌رفت.

بیش از ۴۹ میلیون نفر از ۱۱۲ میلیون جمعیت جهان

آن زمان در این سرزمین زندگی می‌کردند.

در دوران هخامنشیان سی قوم مختلف تحت لوای این امپراتوری بودند

سلوکیان

اسکندر مقدونی چند سال پس از تصرف تمام قلمرو هخامنشیان درگذشت و چون جانشینی نداشت، متصرفاتش میان سردارانش تقسیم شد.

در حدود ۳۲۰ پیش از میلاد پادشاهی سلوکیان به وسیله سلوکوس یکم،

در بخش شرقی قلمرو اسکندر، شامل ایران، بنیانگذاری می‌گردد.

^[۴۵] در سال ۲۶۱ پیش از میلاد سرزمین باختر توسط دیودوت یکم از حکومت سلوکیان اعلام استقلال می‌کند.

وی نخستین شاه دولت یونانی بلخ بود.

از دویست و چهل و هشت سال (۳۱۲-۶۴ (پیش از میلاد)) مدت سلطنت آنان،

نزدیک به ۱۷۰ سال را بر سرزمین‌های باختری و ۷۰ سال

را بر بخش‌های خاوری ایران فرمان راندند.

اشکانیان

ساسانیان

خلافت

خلافت راشدین

امویان

عباسیان

حکومت های نیمه مستقل ایرانی

طاهریان

صفاریان

سامانیان

آل زیار

آل حسنویه

آل بویه

امیران محلی

• علویان طبرستان
• چغانیان
• سالاریان
• باوندیان
• جستانیان
• شروانشاهان

سلطنت ترکان

غزنویان

سلجوقیان

خوارزمشاهیان

اتابکان

اسماعیلیه

از حمله مغول تا برآمدن صفویه

حمله مغول

ایلخانیان

امیران محلی

• چوپانیان
• مظفریان
• جلایریان
• سربداران
• مرعشیان

تیموریان

آق قویونلو

قراقویونلو

صفویان

افشاریان

زندیان

قاجاریان

تاریخ معاصر ایران

دوران رضاشاه

جنگ جهانی دوم و اشغال نظامی ایران

نهضت ملی و کودتای اوت ۱۹۵۳/مرداد۱۳۳۲

وقایع سال‌های ۱۳۳۹ تا قیام پانزدهم خرداد۱۳۴۲

ایران در سال‌های ۱۹۶۳/۱۳۴۲ تا ۱۹۷۷/۱۳۵۶

انقلاب فوریهٔ ۱۹۷۹/بهمن۱۳۵۷

بخشبندی تاریخ ایران

تاریخ و تمدن ایران

نکتهٔ دیگر آنکه معمولاً تاریخ ایران را به دو دورهٔ کلی تاریخ ایران

پیش از اسلام و تاریخ ایران پس از اسلام تقسیم می‌کنند.

دو روایت مختلف از تاریخ ایران پیش از اسلام وجود دارد:

یکی روایت سنتی که مبتنی بر تواریخ سنتی است

(شامل شاهنامه) و از نخستین پادشاه کیومرث

(که پادشاه جهان و نه فقط ایران است) آغاز می‌شود

و شامل سلسله‌های پادشاهی پیشدادیان،

کیانیان، ملوک‌الطوایفی (اشکانیان) و ساسانیان است.

این روایت سنتی به یک معنی روایتی اسطوره‌ای از تاریخ ایران است

و شامل اطلاعات ذی‌قیمت مردم‌شناسانه و اسطوره‌شناسانه‌است.

روایت دیگر روایت مبتنی بر تواریخ خارجی

(شامل تواریخ یونانی، ارمنی، رومی) و مدارک و یافته‌های باستانشناسی

(شامل کتیبه‌ها و سکه‌ها) و به طور کلی روایتی مدرن و علمی‌است.

در این روایت خاندان‌های پادشاهی در ایران پیش از اسلام از قرار زیرند:

مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان.

شاید بسیاری باور ننمایند که از سال سی‌ام هجری که سال مرگ یزدگرد

آخرین پادشاه ساسانی است تا سال ۱۳۴۴ه‍. ق(=۱۳۰۴ه‍. خ)

که تاریخ برافتادن قاجاریان می‌باشد در درون حدود طبیعی ایران

بیش از یکصد و پنجاه خاندان به استقلال یا نیمه استقلال پادشاهی کرده‌اند

و از میان ایشان تنها چهار خاندان سلجوقیان و مغولان و صفویان و

نادر شاه را می‌توان گفت که بر سراسر ایران حکمروا بودند.

از دیگران طاهریان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، بویهیان،

خوارزمشاهیان، قره‌قویونلویان، آق‌قویونلویان، زندیان،

قاجاریان اگر چه پادشاهان بزرگ و بنام بودند

هیچ‌کدام سراسر ایران را زیر فرمان نداشتند.

آن دیگران هم جز خاندان‌های کوچکی نبودند

که هر کدام بر یک یا دو ولایت فرمانروا بودند.

در زمینه دودمان‌ها باید این را به اشاره یادآوری کرد

که در یک دوره که آل جلایر نیز بر بخش‌هایی از ایران‌زمین فرمان می‌راندند،

حدود بیست دودمان بر ایران فرمانروا بودند.