ایرانیان و پول کاغذی در پورتال جامع فرانیاز فراتر از نیاز هر ایرانی
سرتیتر های مهم مقاله
ایرانیان و پول کاغذی ,پول کاغذی نخستین بار در دوره مغول جرقه ای زد و سپس از بین رفت.
در ادامه سرنوشت پول کاغذی را در ایران قدیم می خوانید.با ما همراه باشید .
ایرانیان و پول کاغذی
اسکناس یا پول کاغذی و یا پولبرگ که امروزه درهمه کشورهای جهان جریان دارد
نخستین بار در نیمهٔ قرن دهم میلادی زمان دودمان سونگ در چین جنوبی باب شد.
علاوه بر این در چین شمالی در مدت کوتاهی قبل از ظهور چنگیزخان، پول کاغذی انتشار یافت که اعتبار آن هفت سال بود.
ایرانیان و پول کاغذی
یکی از دستاوردهای مهم اقتصادی دوره مغولان پیدایش پول کاغذی در این دوره است.
پول کاغذی با نام «چاو» نخستین بار در زمان گیخاتو، شاه مغول،
در اثر مبادلات اقتصادی با چین پا به عرصه وجود گذاشت.
رایج کردن پول کاغذی به تشویق صدر جهان، صدراعظم گیخاتو،
برای سر‌و سامان بخشیدن به اوضاع اقتصادی آن زمان انجام شد.
اما چنان با واکنش شدید ایرانیان به‌خصوص مردم تبریز رو‌به‌رو شد
که گیخاتو دستور جمع‌آوری آن را داد.
ایرانیان و پول کاغذی
پیدایش پول کاغذی که جرقه آن در دوره مغول زده شده بود،
در همان زمان از بین رفت و تا محدوده زمانی بسیار وسیعی دیگر اثری از آن به چشم نخورد.
سابقه انتشار اسکناس در ایران به دوره‌ی گیخاتوخان،
پنجمین ایلخان مغول برمی‌گردد.
شرایط نامناسب اقتصادی و نیاز به واردات مواد غذایی
که بر اثر خشکسالی و رکود کشاورزی در دوره‌ی ایلخانان به‌وجود آمده بود،
حاکمان را بر آن داشت تا سکه‌های طلا و نقره را از دست مردم جمع کنند.
در سال ۶۹۳ هجری، زمانی که گیخاتوخان بر ایران فرمان‌روایی می‌کرد،
در نتیجه‌ی هزینه شدن بیش از اندازه‌ی زر و سیم برای خوشگذرانی خان مغول و اطرافیانش،
خزانه کشور تهی شد و حتی برای غذای روز نیز پول کافی در دسترس نبود.
در این میان، فردی به نام عزالدین‌محمد‌بن‌مظفر‌بن‌عمید،
که از وضعیت چین و سرزمین‌های زیر فرمان قاآن آگاه بود،
خود را به صدر‌جهان‌زنجانی، وزیر گیخاتوخان رسانید و به او پیشنهاد کرد
به جای زر و سیم، چاو را در سرزمین ایلخانان رواج دهد و بحران مالی را از این راه حل کند.
ایرانیان و پول کاغذی(ادامه)
به فرمان ایلخان خرید و فروش با زر و سیم ممنوع شد
و در هر شهری اداره‌ای به نام چاوخانه بنیان‌گذاری شد
و پول کاغذی برای مدتی، هر چند کوتاه، رواج پیدا کرد.
این پول، قطعه کاغذی مستطیلی شکل بود که روی آن شهادتین،
لغب مغولی گیخاتو، مبلغ آن و عبارت زیر نوشته شده بود:
“پادشاه جهان در تاریخ سنه‌ی ۶۹۳ این چاو مبارک را در ممالک روانه گردانیدتغییر و تبدیل‌کننده
را با زن و فرزند به یاسا رسانیده، مال او را جهت دیوان بردارند”
اما طولی نکشید که مخالفت با این پول از شیراز و تبریز آغاز و لذا،
چند ماه بیشتر عمر نکرد. با اینکه گیخاتو حکم به لغو آن داد،
صدای مخالفت با او نه تنها خاموش نشد بلکه گسترش یافت،
نظامیان را هم فراگرفت و به تدریج تبدیل به انتقاد عمومی از فساد اداری شد.
گیخاتو پس از اینکه از مخالفت تنی چند از ژنرال هایش آگاه شد
و شنید که دست به نافرمانی زده و درصدد شورش نظامی برآمده اند
در سال ۱۲۹۵ میلادی از ترس فرار کرد و به مغان شمالی (نخجوان)
رفت و در آنجا کشته شد.
ایرانیان و پول کاغذی
فساد اداری و بوروکراسی بد در ایران از زمان مغولها و کمی بیش از ۷۰۰ سال پیش آغاز شد،
در عصر جانشینان شاه عباس به صورتی دیگر درآمد و پیچیده تر شد
و پس از یک دوره اصلاحات در زمان نادر و کریمخان،
از اواخر سلطنت فتحعلیشاه قاجار رو به وخامت نهاد بگونه ای که دو مستشار آمریکایی بیطرف ـ
مورگان شوستر و دکتر میلسپو ـ به یک نسبت از حل این مسئله ابراز یاس کرده بودند.
مورخان ولخرجی حکمرانان مغولی ایران از اموال عمومی و خزانه (بیت المال)
را به دلیل بی اطلاعی از رموز و فنون حکومت و بی اعتنایی
نسبت به آن به علت ادامه علامه مندی به زندگانی در حال کوچ و بذل و بخشش
به بستگان و خواص نوشته و افزوده اند که این میراث مغول منحصر به ایران نیست،
روسیه و چند منطقه اروپایی و آسیایی پیرامون آن هم از قربانیان این میراث هستند
که همانا بوروکراسی و فساداداری است.
همین فساد اداری یکی از علل فروپاشی شوروی بوده است
زیراکه پس از درگذشت لنین، وارثان انقلاب بلشویکی او نتوانستند
و یا نخواستند به آن پایان دهند که در فرهنگ کشور ریشه دوانیده است.
به هر حال، چاو مدت زیادی پایدار نماند
و با شورش مردم تبریز و سپس شیراز زمینه‌ی اعتراض سراسری فراهم شد
و در زمان غازان‌خان دیگر اثری از چاو باقی نماند و سرانجام فقط نامی از آن در تاریخ ماند.
البته، نام چاوخانه به صورت چاپ‌خانه در فرهنگ ایرانی ماندگار شد.
نام
ریشهٔ لغت اسکناس آسینیا در فرانسوی است که در زبان روسی به صورت آسیگناتسیا و در زبان فارسی،
با تغییر لفظی در دوره فتحعلی شاه به صورت اسکناس درآمد.
اسکناس در زبان فرانسه assignat (آسینیا) گفته می‌شد
که به معنای تضمین پرداخت وجه از طرف دولت بوده‌است.
منابع:
۱-پاسارگاد
۲- ویستا ،۳- تاریخنامه هرات،سیف بن محمد هروی، تهران: اساطیر، ۱۳۸۳
tebyan.net